Tạo hình tại một thời điểm. Đó là một đặc tính của nhiếp ảnh. Hiểu nôm na là “khoảnh khắc bấm máy” – lúc bạn bấm nút chụp, tức là bạn giới hạn một không gian và thời gian ngay khi bức ảnh đó được tạo thành. Ví dụ, khi bạn chụp một cảnh bình minh, ngay lúc bấm máy là bạn “cắt giữ” một phần cảnh thực trong khung hình và bạn “bắt” các vật chuyển động “ngừng lại” tại một tíc-tắc trong thời gian. Ngay tại thời điểm bấm máy đó, một khung cảnh có không gian 3 chiều ngoài đời thực được ghi nhận với mọi chi tiết diễn ra trong bề mặt không gian 2 chiều là bức ảnh. Đó là tính chất tạo hình tại một thời điểm của nhiếp ảnh.
Nó có 2 khía cạnh:
- Khách quan: Những thứ bên ngoài người chụp như cường độ ánh sáng, hướng chiếu sáng, hình thức các đối tượng, bối cảnh thực tế, câu chuyện đang diễn ra, thiết bị máy móc, ống kính, phụ kiện …
- Chủ quan: Là ý tưởng, tư duy ý đồ của người chụp, là mục đích hướng đến hay là cảm hứng, trải nghiệm, khả năng của người chụp. Người chụp sử dụng các kỹ thuật và thủ pháp cá nhân để đạt được ý muốn của họ cho bức ảnh.
Vậy, một bức ảnh thành công hay thất bại tức là đạt được đúng ý muốn người chụp hay không, là phụ thuộc vào “khoảnh khắc quyết định” này, mà nhiều anh em hay gọi là khoảnh khắc bấm máy. Bởi vì, sau đó, tại thời điểm khác, các chi tiết khách quan đã thay đổi, không thể thêm hay bớt chi tiết trong ảnh để thay đổi thực tại được.
Nếu dùng phần mềm, nhất là hỗ trợ của AI dễ dàng thêm bớt thay đổi các chi tiết trong khung ảnh, thì đó là động tác giống việc tạo hình của hội họa. Họa sĩ có quyền và khả năng thêm bớt thoải mái các chi tiết vào bức tranh, bỏ bức phác thảo này, dùng bức phác thảo khác, quá trình này kéo dài tùy ý họa sĩ, không “quyết định tại một thời điểm”. Thành ra, việc dùng AI để “tạo ảnh”, chúng ta gọi là vẽ tranh / vẽ ảnh là vậy. Bức tranh được tạo ra, bức ảnh được chụp bắt.
Nhiếp ảnh, có lẽ khi nói đến sự sống còn trong thời đại mà AI tạo tranh ảnh rất dễ dàng như chúng ta đang trải nghiệm PS, Midjourney…, bằng một chuỗi từ khóa, diễn tả, điều khiển, click chuột … thì có lẽ sinh mệnh của nhiếp ảnh chính là bức ảnh được quyết định trong khoảnh khắc bấm máy mà ta đang bàn. Dễ thấy nhất là là các sự kiện sôi động, các sự kiện, các câu chuyện đời sống chỉ xảy ra một lần, khoảnh khắc nút chụp được bấm xuống đúng lúc lại có thể là khoảnh khắc lịch sử. Do vậy, nhiếp ảnh có tính đồng thời hai động tác tại cùng thời điểm:
- Tư duy hình tượng & Thể hiện hình tượng
Cùng một lúc, vừa phát hiện ra chủ đề và thể hiện ngay nội dung đó, ngay trong thực tại. Đó là kết quả của một quá trình thực hành, luyện tập, tích lũy khả năng tư duy hình tượng, say mê đi tìm cái mà bản thân thấy thích, thấy đẹp, và thể hiện nó bằng chụp ảnh. Đôi khi, ai đó nói là nhờ may mắn, hoặc ngẫu hứng, thì nó không phải là trên trời rơi xuống để cái nút bấm chụp nó tự hoạt động. Không có kiến thức cơ bản, không rèn luyện khả năng của “cái nhìn”, rèn luyện “tay nghề” thì rất khó tìm gặp “khoảnh khắc điển hình” ấy – tức là không tạo được hình trong nhiếp ảnh.
Hình thức của cảnh thật đa chiều và hình thức ảnh 2 chiều nên chúng không đồng nhất về hình khối. Việc chuyển hóa hình thức cảnh vật đối tượng vào ảnh, không đơn giản chỉ là kỹ thuật thành thạo, mà nó là quá trình tạo hình mang tính thẩm mỹ, phụ thuộc rất nhiều vào sự sáng tạo của người chụp. “Nhiếp ảnh là sự nín thở khi mọi năng lực tập trung vào một thoáng qua của hiện thực. Chính trong khoảnh khắc ấy, việc làm chủ một hình ảnh trở thành một niềm vui cực độ về cả thể xác lẫn tinh thần. Đối với tôi, việc chụp ảnh là một cách để hiểu biết và không tách khỏi các cách biểu hiện thị giác khác. Đó là một cách gào thét, một cách giải phóng bản ngã, không phải là cách chứng minh hay khẳng định sự độc đáo cá nhân. Đó là một cách lối sống.” (Henri Cartier Bresson 1908-2004). Nếu nói nhiếp ảnh là nghệ thuật thì bởi điều đó, không phải từ khả năng của thiết bị hay kỹ thuật.
